Novatianisme

Novatianus was een zeer invloedrijke priester in Rome. Van zijn leven weten wij overigens zeer weinig. Bij de pauskeuze van Cornelius in 251 liet hij zich tot tegenpaus kiezen. Hij verantwoordde dat door te stellen dat Corneliu veel te laks was in zijn manier van het omgaan met de zogenaamde lapsi. D.w.z. de gevallen Christenen die hun geloof verloochend hadden in de voorafgaande vervolging. Hij stelde dat gevallen Christenen niet meer in de Kerk mochten worden opgenomen en dat tweede huwelijken (na dood van eerste partner) onwettig waren. Een synode in Rome in 251 excommuniceerde hem. Hij leed kennelijk de marteldood in 257/8 onder keizer Valerianus I. Novatianus echter zette na zijn excommunicatie door en stichtte her en der eigen kerken in ale provincies van het Rijk, ook in Egypte en Noord-Afrika. Het ging in het begin niet over heresie maar enkel dat Novatianus weigerde om de lapsi met de kerk te verzoenen. Zijn positie aangaande de lapsi lijkt ook geen principiële kwestie te zijn, zeker niet in het begin van zijn optreden, immers Novatus (let op gelijkende naam) die in Carthago alle lapsi zonder boete opnam in de Kerk sloot zich bij Novatianus aan. Hun tegenstanders noemde hen novatianen. Zelf noemden zij zich καθαροι (katharoi) of "zuiveren" omdat zij de Kerk zogenaamd zuiver wilden bewaren, vrij van de lakse praktijken uit hun tijd. Zij gingen zover dat zij hun bekeerlingen herdoopten. Omdat zij niet in eenheid met de bisschop van Rome leefden werden zij door de kerk als schismatici gezien, later ook heretici omdat zij de macht van de Kerk om de zonde van geloofsafval te vergeven ontkenden. Later ontkenden zij ook de macht van de Kerk om de andere zware zonden (afgodendienst, moord en overspel) te vergeven. Verder leek het vrijwel op de katholieke Kerk. Zij hadden zelfs monniken tot in de 4de eeuw.