Thomas Madden, Hoe de kruistochten echt waren

1 Bronteksten. Dit is de Nederlandse vertaling van een vraaggesprek van ZENIT met Thomas Madden: “Hoe de kruistochten echt waren” (What the Crusades Were Really Like”), van oktober 2004. Engelstalige bronteksten: deel 1 deel 2 2 Inleiding. De kruisvaarders waren niet zonder aanleiding agressief, geen hebzuchtige plunderaars of middeleeuwse kolonisten, zoals afgebeeld in sommige geschiedenisboeken. Thomas Madden, voorzitter van St. Louis University's afdeling geschiedenis en auteur van A Concise History of the Crusades, biedt de tegenwerping dat de kruistochten defensieve oorlogen waren, geen veroveringsoorlogen. Madden deelt met ZENIT de meest populaire mythes over de kruistochten en de moderne bewijzen die de mythes ontkrachten. 3 Deel 1: Vraag: Wat zijn enkele veelvoorkomende misverstanden over de kruistochten? De kruisvaarders? Madden: De volgende stukken zijn enkele van de meest voorkomende mythes en waarom ze fout zijn. 3.1 Mythe 1: De kruistochten waren oorlogen van agressie zonder aanleiding, tegen een vreedzame islamitische wereld. Dit is zo fout als fout kan zijn. Vanaf de tijd van Mohammed hebben moslims al geprobeerd de Christelijke wereld te veroveren. Ze hebben het ook redelijk voor elkaar gekregen. Na een paar eeuwen van gestage veroveringen hadden moslimlegers heel Noord-Afrika veroverd, het Midden-Oosten, Klein-Azië en het grootste deel van Spanje. Met andere woorden, aan het eind van de 11e eeuw hadden de legers van de islam tweederde van de Christelijke wereld veroverd. Palestina, het thuisland van Jezus Christus, en Egypte, de bakermat van het Christelijke kloosterleven, en Klein-Azië, waar Paulus de basis van de eerste Christelijke gemeenschappen gelegd had – dit waren niet de randgebieden van het Christendom, maar de eerste kern. En de islamitische rijken waren nog niet klaar. Zij bleven westwaarts oprukken naar Constantinopel, kwamen ook daar uiteindelijk voorbij en trokken Europa zelf in. Als u het heeft over niet uitgelokte agressie: dat kwam allemaal vanuit de kant van de moslims. Op een gegeven moment moest wat er over was van de Christelijke wereld zich gaan verdedigen of gewoon bezwijken onder de islamitische verovering. 3.2 Mythe 2: De kruisvaarders droegen kruizen, maar ze waren eigenlijk alleen maar geïnteresseerd in het grijpen van buit en land. Hun vrome kalmte was slechts een dekmantel voor roofzuchtige hebzucht. Historici geloofden ooit dat een stijging van de bevolking in Europa heeft geleid tot een crisis van te veel 'tweede zonen' onder de edelen, zij die werden opgeleid in ridderlijke oorlogvoering, maar die geen land zouden erven. De kruistochten werden daarom gezien als een uitlaatklep, waarmee men deze oorlogszoekers ver weg uit Europa konden sturen, zodat ze ergens anders landen voor zichzelf konden opeisen ten koste van iemand anders. De moderne wetenschap heeft, bijgestaan door de komst van de computer-databases, deze mythe ontkracht. We weten nu dat het de 'eerste zonen' van Europa waren die de pauselijke oproep in 1095 beantwoordden, evenals in latere kruistochten. Kruistochten waren een enorm dure operatie. Rijke heren werden om de nodige fondsen te verzamelen gedwongen hun land te verkopen of als onderpand te gebruiken bij het lenen van geld. De meesten waren ook niet geïnteresseerd in een buitenlands koninkrijk. Net als de soldaat van vandaag was de middeleeuwse kruisvaarder er trots op om zijn plicht te doen, maar verlangde hij ook om naar huis terug te keren. Na de spectaculaire successen van de Eerste Kruistocht, toen Jeruzalem en een groot deel van Palestina weer in handen waren van de Kruisridders, gingen vrijwel alle kruisvaarders naar huis. Alleen een handjevol bleef achter om de nieuw gewonnen gebieden te bewerkstelligen en besturen. Buit was ook schaars. Hoewel kruisvaarders ongetwijfeld droomden van grote rijkdom in weelderige Oosterse steden, heeft vrijwel geen van hen feitelijk ooit nog hun uitgaven terugverdiend. Maar geld en land waren überhaupt niet de redenen dat ze op kruistocht gingen. Ze gingen om te boeten voor hun zonden en de zaligheid te winnen door goede daden te doen in een ver land. Ze ondergingen een dergelijke beproeving en ontbering omdat zij geloofden dat ze door hun Christelijke broeders en zusters in het Oosten te helpen een schat zouden opbouwen die roest noch motten zouden aantasten [spirituele rijkdom, belofte van de Hemel]. Ze waren erg bewust van de waarschuwing van Christus dat hij die zijn kruis [zware last/taak] niet zal dragen Christus niet waardig is. Ze herinnerde zich ook: "Er bestaat geen grotere liefde dan je leven te geven voor je vrienden". 3.3 Mythe 3: Toen de kruisvaarders Jeruzalem innamen in 1099 slachtten ze alle mannen, vrouwen en kinderen in de stad af tot het bloed enkeldiep in de straten stond. Dit is een favoriet middel om de kwaadaardige natuur van de kruistochten aan te tonen. Het is zeker waar dat veel mensen in Jeruzalem werden gedood nadat de kruisvaarders de stad veroverden. Maar dit moet worden begrepen in historische context. De geaccepteerde morele standaard in alle pre-moderne Europese en Aziatische beschavingen was dat een stad die weerstand bood aan een inname, en met geweld werd veroverd, toebehoorde aan de zegevierende troepen. Dat betrof niet alleen de gebouwen en goederen, maar ook de mensen. Dat is de reden waarom elke stad of vesting zorgvuldig af moest wegen of het het zou kunnen uithouden tegen aanvallers. Zo niet, dan was het verstandig om voorwaarden van overgave te onderhandelen. Bij Jeruzalem hadden de verdedigers tot het einde weerstand geboden. Zij hadden berekend dat de formidabele muren van de stad de kruisvaarders op afstand zou houden tot er versterking uit Egypte kon komen. Ze hadden het mis. Toen de stad viel, werd die daarom geplunderd. Velen werden gedood, maar veel anderen werden vrijgekocht of toegestaan om vrijuit gaan. Naar moderne maatstaven dit lijkt misschien wreed. Toch zou een middeleeuwse ridder erop wijzen dat er veel meer onschuldige mannen, vrouwen en kinderen worden gedood in bombardementen bij de moderne oorlogvoering dan er in een of twee dagen zouden kunnen worden gedood met het zwaard. Het is noemenswaardig dat in die steden die bezet waren door moslims en zich overgaven aan de kruisvaarders, de mensen daar niet lastig werden gevallen, hun spullen mochten houden en werden toegestaan om vrij hun geloof te belijden. En over het bloed in die straten, geen enkele historicus aanvaardt dat als iets anders dan een literaire gewoonte. Jeruzalem is een grote stad. De hoeveelheid bloed die nodig zou zijn om de straat te vullen tot een stabiele en aanhoudende enkeldiepe stroom zou veel meer mensen vereisen dan er in de regio woonden, laat staan de stad. 3.4 Mythe 4: De kruistochten waren gewoon middeleeuws kolonialisme in een religieus jasje. Het is belangrijk te onthouden dat het Westen in de Middeleeuwen geen krachtige, dominante cultuur was die naar een primitieve of achtergebleven regio trok. Het was het islamitische Oosten dat machtig, rijk en weelderig was. Europa was de Derde Wereld. De kruisvaardersstaten die werden opgericht in de nasleep van de Eerste Kruistocht waren geen nieuwe plantages van de katholieken in een moslimwereld, zoals de Britse kolonisatie van Amerika. De katholieke aanwezigheid in de kruisvaardersstaten was altijd klein, makkelijk minder dan 10% van de bevolking. Dit waren de heersers en magistraten, evenals Italiaanse kooplieden en leden van de militaire ordes. De overgrote meerderheid van de bevolking in de kruisvaardersstaten was moslim. Het waren daarom geen kolonies in de zin van plantages of, in het geval van India, fabrieken. Ze waren voorposten. Het uiteindelijke doel van de kruisvaardersstaten was om de heilige plaatsen in Palestina te verdedigen, in het bijzonder Jeruzalem, en om een veilige omgeving voor Christelijke pelgrims te garanderen als ze die plaatsen bezochten. Er was geen moederland waarmee de kruisvaardersstaten een economische relatie hadden, en de Europeanen konden er ook geen economisch voordeel mee doen. Integendeel, wat het de kruistochten kostte om het Christelijke Oosten te behouden was een serieuze aanslag op de Europese middelen. Omdat het een buitenpost was, hielden de kruisvaardersstaten een militaire focus. Zolang de moslims tegen elkaar streden, waren de kruisvaardersstaten veilig, maar zodra de moslims verenigd waren, waren ze in staat om de bolwerken te vernietigen, de steden in te nemen, en, in 1291, de Christenen helemaal te verdrijven. 3.5 Mythe 5: De kruistochten werden ook gevoerd tegen de Joden. Geen enkele paus heeft ooit opgeroepen tot een kruistocht tegen de Joden. Tijdens de Eerste Kruistocht kwam er een grote bende tuig, niet geassocieerd met het belangrijke leger, de steden van het Rijnland binnen en besloot de Joden die ze daar vonden te beroven en te doden. Voor een deel was dit pure hebzucht. Voor een deel kwam dit ook voort uit de onjuiste overtuiging dat de Joden, die Christus aan het kruis hadden genageld, terecht doelwitten van de oorlog moesten zijn. Paus Urbanus II en de daaropvolgende pausen veroordeelden deze aanvallen op Joden sterk. Plaatselijke bisschoppen en andere geestelijken en leken probeerden om de Joden te verdedigen, zij het met beperkt succes. Ook werden in het begin van de Tweede Kruistocht vele Joden in Duitsland gedood door een groep tuig voordat St. Bernard in staat was om met hen te praten en er een einde aan te maken. Deze misstanden van de beweging waren een ongelukkig bijproduct van kruistochtelijk enthousiasme, maar ze waren niet het doel van de kruistochten. Om een moderne analogie te gebruiken: tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben een aantal Amerikaanse soldaten misdaden gepleegd terwijl ze in het buitenland waren. Ze werden gearresteerd en gestraft voor deze misdaden. Maar het doel van de Tweede Wereldoorlog was niet om misdaden te plegen. 4 Deel 2 De huidige spanningen tussen het Westen en de islamitische landen hebben zeer weinig te maken met de kruistochten, zegt een historicus. Thomas Madden, voorzitter van de faculteit geschiedenis aan de St. Louis University en auteur van A Concise History of the Crusades, waren de kruistochten vanuit het islamitische perspectief niet de moeite waard om op te merken. Dat veranderde toen de 19e-eeuwse revisionisten de kruistochten begonnen te zien als imperialistische oorlogen, zegt hij. 4.1 Vraag: Denkt u dat de strijd tussen het Westen en de islamitische wereld op een of andere manier een reactie op de kruistochten is? Madden: Nee. Dat lijkt misschien een vreemd antwoord als je bedenkt dat Osama bin Laden en andere islamisten vaak naar de Amerikanen verwijzen als "kruisvaarders". Het is belangrijk om te onthouden, echter, dat in de Middeleeuwen – echt tot in de late 16e eeuw – de islam de supermacht van de Westerse wereld was. Islamitische beschavingen waren rijk, beschaafd en enorm machtig. Het Westen was achtergebleven en relatief zwak. Het is opmerkelijk dat na de Eerste Kruistocht vrijwel elke andere kruistocht die het Westen lanceerde – en het waren er honderden – is mislukt. De kruistochten hebben het islamitisch expansionisme misschien vertraagd, maar op geen enkele manier gestopt. Moslimrijken zouden blijven uitbreiden naar de Christelijke gebieden, veroverden de Balkan, een groot deel van Oost-Europa en zelfs de grootste Christelijke stad in de wereld, Constantinopel. Vanuit het perspectief van de moslims waren de kruistochten niet de moeite waard om op te merken. Als je iemand in de moslimwereld in de 18e eeuw over de kruistochten had gevraagd, zou hij of zij er niets over hebben geweten. Ze waren belangrijk voor de Europeanen omdat ze enorme inspanningen waren die zijn mislukt. Maar tijdens de 19e eeuw, toen de Europeanen het Midden-Oosten begonnen te veroveren en koloniseren, begonnen veel historici – in het bijzonder nationalistische of koningsgezinde Franse schrijvers – de kruistochten te zien als de eerste poging van Europa om de vruchten van de Westerse beschaving in te brengen in de achterlijke islamitische wereld. Met andere woorden, de kruistochten veranderden in imperialistische oorlogen. Die verhalen werden onderwezen in de koloniale scholen en werden de aanvaarde mening in het Midden-Oosten en daarbuiten. In de 20e eeuw viel het imperialisme uit de gratie. Islamisten en sommige Arabische nationalisten namen vervolgens de koloniale blik op de kruistochten over, en beweerden dat het Westen verantwoordelijk was voor hun ellende omdat ze het al sinds de kruistochten hadden gemunt op moslims. Er wordt vaak gezegd dat de mensen in het Midden-Oosten een lang geheugen hebben; dat is ook waar. Maar in het geval van de kruistochten hebben ze een teruggewonnen geheugen: een die voor hen was verzonnen door hun Europese veroveraars. 4.2 Vraag: Zijn er overeenkomsten tussen de kruistochten en de oorlog tegen terreur vandaag? Madden: Afgezien van het feit dat de soldaten in beide oorlogen willen dienen in iets dat groter is dan zijzelf dat hen dierbaar is, en dat ze graag naar huis terug willen keren als het voorbij is, zie ik geen andere overeenkomsten tussen de middeleeuwse kruistochten en de oorlog tegen terreur. De beweegredenen in een seculiere samenleving na de Verlichting zijn zeer verschillend van die in de middeleeuwse wereld. 4.3 Vraag: Hoe zijn de kruistochten anders dan de islamitische jihad, of andere oorlogen rondom religie? Madden: Het fundamentele doel van jihad is om Dar al-Islam uit te breiden – het Huis van de Islam – naar de Dar al-Harb – het Huis van de Oorlog. Met andere woorden, jihad is expansionistisch, en erop gericht om niet-moslims te veroveren en onder islamitische heerschappij te brengen. Degenen die vervolgens worden veroverd krijgen een eenvoudige keuze. Voor degenen die geen Mensen van het Boek zijn – met andere woorden, degenen die geen Christenen of Joden zijn – de keuze om tot de islam te bekeren of te sterven. Voor de Mensen van het Boek is er de keuze tussen de islamitische heerschappij, de dhimmitude en de islamitische wet accepteren, of te sterven. De uitbreiding van de islam werd daarom direct gekoppeld aan de militaire successen van de jihad. De kruistochten waren iets heel anders. Vanaf het begin af aan heeft het Christendom altijd gedwongen bekering van welke aard ook verboden. Bekering door het zwaard was dus niet mogelijk onder het Christendom. In tegenstelling tot bij jihad was het doel van de kruistochten niet om de Christelijke wereld uit te breiden, noch om het Christendom uit te breiden door middel van gedwongen bekeringen. In plaats daarvan waren de kruistochten een directe en verlate reactie op eeuwen van islamitische veroveringen in Christelijke landen. De onmiddellijke aanleiding voor de eerste kruistocht was de Turkse verovering van geheel Klein-Azië tussen ongeveer 1060 en 1080. De Eerste Kruistocht werd in 1095 door paus Urbanus II uitgeroepen, als reactie op een dringend verzoek om hulp van de Byzantijnse keizer in Constantinopel. Urbanus riep de ridders van het Christendom op om hun Oostelijke broeders ten hulp te komen. Klein-Azië was ooit Christelijk… Een deel van het Byzantijnse Rijk was eerst geëvangeliseerd door Sint Paulus. Sint Peter was de eerste bisschop van Antiochië. Paulus heeft zijn beroemde brief aan de Christenen van Efeze geschreven. Het credo van de kerk werd bewaard in Nicea. Al deze dingen gebeurden in Klein-Azië. De Byzantijnse keizer smeekte de Christenen in het Westen om hulp bij het heroveren van deze landen en het verdrijven van de Turken. De kruistochten waren die steun. Hun doel was echter niet alleen om Klein-Azië opnieuw te veroveren, maar ook om andere voorheen Christelijke landen die waren verloren aan de islamitische jihads te heroveren. Dit was onder andere het Heilige Land. Kort samengevat is dus het grote verschil tussen kruistocht en jihad dat de eerste een verdediging was tegen de laatste. De hele geschiedenis van de Oosterse kruistochten is een van een tegenreactie op islamitische agressie. 4.4 Vraag: Hebben de kruisvaarders enig succes gehad in het bekeren van de islamitische wereld? Madden: Ik zou willen opmerken dat een aantal Franciscanen in de 13e eeuw een zendmissie in het Midden-Oosten begon om moslims te bekeren. Het was niet succesvol, vooral omdat de islamitische wet bekering tot een andere religie een doodzonde maakt. Deze poging stond echter los van de kruistochten, die helemaal niets te maken hadden met bekering. En het was met vreedzame overreding. 4.5 Vraag: Hoe heeft het Christendom zijn nederlaag in de kruistochten verklaard? Werden de kruisvaarders verslagen? Madden: Op dezelfde manier als de Joden van het Oude Testament deden. God weerhield zijn volk de overwinning omdat ze zondig waren. Dit leidde tot een grootschalige beweging van vroomheid in Europa, waarvan het doel was om de Christelijke samenleving te zuiveren in elk opzicht. 4.6 Vraag: Heeft paus Johannes Paulus II zich in feite verontschuldigd voor de kruistochten? Heeft hij die eigenlijk veroordeeld? Madden: Dit is een vreemde mythe, gezien het feit dat de paus sterk werd verweten dat hij geen directe verontschuldigen maakte voor de kruistochten toen hij vergiffenis vroeg van iedereen die ten onrechte was geschaad door de Christenen. Onze Heilige Vader heeft ze niet veroordeeld, noch heeft hij verontschuldigingen gemaakt. Hij verontschuldigde zich voor de zonden van de katholieken. Meer recent werd op grote schaal gemeld dat Johannes Paulus II zijn excuses had aangeboden aan de patriarch van Constantinopel voor de verovering van de kruisvaarders op Constantinopel in 1204. In werkelijkheid, echter, heeft de paus slechts herhaald wat zijn voorganger paus Innocentius III [1198-1216] heeft gezegd. Ook dat was een tragische misstap en Innocentius had er alles aan gedaan wat hij kon om het te voorkomen. Hij verontschuldigde zich voor de zonden van katholieken die deelnamen aan de kruistochten. Maar hij heeft nooit verontschuldigen gemaakt voor de kruistochten zelf of zelfs de uitkomst van de kruistochten.